De wereld warmt op: wat doet Vlaanderen?

2016 was het warmste jaar ooit, het record van 2015 werd met 0,2°C verbeterd.  De grens van 1,5°C die als streefdoel werd opgenomen in het klimaatakkoord van Parijs komt snel dichterbij. Slagen we erin te handelen voor het water ons aan de lippen staat of wordt het too little too late?

En wat doet Vlaanderen om een scenario te vermijden waarin Gent aan de Noordzee komt te liggen? Aan woorden is er alvast geen gebrek. Met veel bombarie gingen er reeds 2 Vlaamse Klimaattoppen door. Maar hoe zit het met de daden en doet Vlaanderen wel genoeg?

Uitstoot en het Europees kader

De Vlaamse klimaatinspanningen kunnen uiteraard niet los gezien worden van het Europees kader. Hans Bruyninckx, de directeur van het Europees Milieuagentschap, gaf op de laatste klimaattop een interessante presentatie waarin hij de Europese ambities schetste in het licht van het klimaatakkoord van Parijs (2015). Europa heeft de ambitie om tegen 2050 de economie volledig koolstofarm te maken en zo 80 à 95% minder CO2 uit te stoten dan in 1990.

Het Europese pad richting koolstofarme economie is duidelijk uitgestippeld. In figuur 1 zie je de historische emissies van broeikasgassen sinds 1990, de geprojecteerde uitstoot op basis van het huidige beleid en een projectie van de uitstoot met extra maatregelen. De tussentijdse targets die Europa zichzelf oplegt zijn -20% tegen 2020 en -40% tegen 2030.

Hieruit blijkt dat Europa zelfs zonder extra maatregelen om de uitstoot te beperken dus op de goede weg is om de doelstellingen van 2020 te halen. Dat is uiteraard een goede zaak, maar er moet wel opgemerkt worden dat deze doelstelling zonder de economische crisis van 2009 een heel stuk moeilijker was gehaald. Een deel van deze uitstootvermindering werd met andere woorden niet gerealiseerd door CO2-reducerende maatregelen, maar door een daling van de productie ten gevolge van de crisis.

Een geluk bij een ongeluk, zou je kunnen zeggen, maar het maakt meteen ook duidelijk dat we sociale en klimaatdoelstellingen tegelijkertijd moeten aanpakken, willen we enige kans op slagen hebben.

Vanuit sociale doelstellingen bekeken zijn er geen jobs op een dode planeet. Omgekeerd is om klimaatdoelstellingen te halen een breed sociaal draagvlak onontbeerlijk.

In ieder geval is het huidige beleid, zelfs met extra maatregelen ruim onvoldoende om de doelstellingen voor 2030 en 2050 te halen. Een echte trendbreuk zal nodig zijn om die doelen te realiseren.

Bruyninckx waarschuwt dat technologie alleen niet de oplossing zal bieden en dat er grenzen zijn aan de efficiëntiewinsten die nog kunnen worden geboekt. Fundamentele gedragsveranderingen zijn dus absoluut nodig. En we moeten oog hebben voor de lange termijn en vooral de juiste technieken kiezen. Want anders dreigen we veel geld te spenderen om verouderde technologieën klimaatvriendelijker te maken in plaats van op zoek te gaan naar nieuwe technieken, waardoor men op termijn gaat vasthouden aan die oude technieken en niet kiest voor de best werkende innovatie (het lock-in effect, noemt men dat). Het is dus van groot belang om reeds vandaag de doelstellingen van 2050 in het achterhoofd te houden. 2050 is niet ver weg, 2050 is vandaag!

Hoe zit dat in Vlaanderen?

Europa is dus op weg om alvast de emissienormen voor 2020 te halen, maar hoe zit het met Vlaanderen? In figuur 2 is de evolutie te zien, tussen 2013 en 2020, van de broeikasgasemissies waarop het Vlaamse beleid kan wegen. Wat blijkt? Vlaanderen is op weg de doelstellingen te halen voor 2020, maar doet dat vooral dankzij het opgebouwde spaarpotje aan “ongebruikte” uitstoot tijdens de periode 2013-2016. Er is wel een dalende trend vast te stellen als we de uitstoot van C02 jaar per jaar bekijken, maar de daling is een stuk minder uitgesproken dan de daling die in het modeltraject werd vooropgesteld.

Omdat de emissienormen na 2020 nog een stuk strenger zullen worden, is het belangrijk om zo snel mogelijk structurele maatregelen nemen die de uitstoot verminderen. Anders gezegd: Als er geen trendbreuk komt, dan missen we de boot.

Verschillende ministers drukten op de Vlaamse Klimaattop de ambitie uit om bij de beste klimaatleerlingen te horen. Op basis van deze grafiek kunnen we echter vaststellen dat Vlaanderen maar met de hakken over de sloot de uitstootdoelen zal halen, om bij de top te horen mag de lat gerust wat hoger gelegd worden… Een goede leerling is immers ook niet tevreden met 52% op zijn rapport. Laat ons dus eens kijken wat de bevoegde ministers op de Klimaattop voorstelden op de twee domeinen die cruciaal zijn voor de transitie naar een koolstofarme economie: mobiliteit en energie.

Mobiliteit

De transportsector vertegenwoordigt ongeveer een derde van de hierboven vermelde broeikasgasemissies. De voornaamste bijdrage tot deze uitstoot wordt geleverd door het personenverkeer en goederenverkeer over de weg (zie figuur 3). Het ligt dan ook voor de hand dat daar de grootste mogelijkheden liggen om de uitstoot te verminderen.

Minister Weyts promootte op de Klimaattop het gebruik van de binnenvaart voor vrachtvervoer en hier zijn inderdaad opportuniteiten te vinden. 80% van de bedrijven bevinden zich immers op minder dan 10 km van een bevaarbare waterweg. Multimodale transportketens, waarbij gebruik wordt gemaakt van verschillende vervoersmiddelen voor het goederentransport, maken deel uit van een duurzame toekomst en wie weet zijn er bij die omslag zelfs mogelijkheden voor lokaal verankerde transportbedrijven die nu zwaar te lijden hebben onder sociale dumpingpraktijken.

Over het personenvervoer, nochtans de grootste bron van emissies in de transportsector, bleef het stiller. Zou dit te maken hebben met het feit dat De Lijn onder invloed van de tariefverhogingen en het kleinere aanbod al jaren aan een stuk minder reizigers vervoert? Of heeft het eerder te maken met het feit dat de kracht van de (gedrags)verandering zich bij de N-VA niet op mobiliteitsvlak manifesteert? Zo was er het protest van N-VA afdelingen tegen de verlenging van tramlijnen tot in Ekeren en Brasschaat. Ook het hardnekkige verzet tegen het mobiliteitsplan in Gent past binnen dit plaatje. Tot slot was er ook Bart De Wever zelf die elke poging om alternatieven voor salariswagens te onderzoeken met een keizerlijke duim naar beneden naar de prullenbak verwees. Een gemiste kans want zonder gedragsverandering op mobiliteitsvlak zullen  elektrische wagens of auto’s op waterstofgas nog steeds in de file staan binnen 20 jaar.

Energie

Minister Tommelein ontpopte zich op de Klimaattop tot een ware showman en probeerde burgers, organisaties en overheidsinstellingen met veel enthousiasme te overtuigen om te investeren in energie-efficiëntie, zonnepanelen en andere vormen van hernieuwbare energie.

Over meer fundamentele (maar misschien minder mediatieke) zaken was er heel wat meer onduidelijkheid. Over de financiering van slimme netten bijvoorbeeld, over energie-opslag, en over kwesties als hoe de vraag kan worden gestuurd in functie van het variabele aanbod dat eigen is aan groene stroomproductie. Het blijven voorlopig grote blanco’s.

We hopen in elk geval dat de minister zich niet laat vangen aan het door de netbeheerders voorgestelde capaciteitstarief en  zo de Vlaamse gezinnen niet opzadelt met een onrechtvaardige factuur die nog zwaarder zou wegen dan de Turteltaks.  Want dat zou opnieuw een gemiste kans zijn, zowel op sociaal vlak als wat betreft reële impact op het klimaat.

Minister Tommelein sloot zijn uiteenzetting af met de wens dat Vlaanderen zijn doelstellingen op het vlak van energie-efficiëntie en hernieuwbare energie ruimschoots zou overtreffen door de actieve participatie van vele burgers en organisaties en dat hopen wij samen met hem. Wensen alleen zullen echter niet volstaan. Wie de Ronde van Vlaanderen wil winnen, zal meer moeten doen dan dromen over hoe hij de concurrentie uit het wiel rijdt. Het is tijd om een tandje bij te steken.

Het is goed om iedereen erop te wijzen wat zij kunnen doen om de doelstellingen te halen, maar dat ontslaat de Vlaamse Regering er niet van om ook zelf een doordacht beleid te voeren.

Een duidelijke visie met bijhorend plan en concrete maatregelen is dus meer nodig dan een vrijblijvende oproep om duizend bloemen te laten bloeien.

Is er nog hoop?

Wordt het stilaan tijd om een enkele reis naar planeet B te boeken of is er nog hoop? Op de Klimaattop bleek duidelijk dat heel wat burgers, bedrijven, onderzoeksinstellingen en middenveldorganisaties klaar staan om mee te bouwen aan een duurzame toekomst. Het is echter aan de overheid om dit te ondersteunen en coalities te helpen smeden. Maar ook en vooral om een duidelijke richting uit te zetten naar een tegelijk sociaal en ecologisch duurzame toekomst. Daarvoor is er in Vlaanderen nog heel wat werk aan de winkel.

De klimaatresolutie die onlangs in het Vlaams Parlement door alle democratische partijen werd goedgekeurd is alvast een stap in de goede richting. Daarin vinden we naast ambitieuze doelstellingen ook een aantal opvallende, concrete voorstellen terug zoals een lagere btw voor klimaatvriendelijke investeringen, vergroening en afbouw van het wagenpark, het uitbouwen van openbaar vervoer, een doelstelling van 27% hernieuwbare energie tegen 2030, een sociaal verantwoord klimaatbeleid met aandacht voor het omscholen van werknemers die momenteel tewerkgesteld zijn in de sector van de fossiele brandstoffen, … Er wordt ook gepleit voor een sterke overheidsrol en er wordt gesteld dat de inspanningen voor het klimaat zoveel als mogelijk in Vlaanderen moeten gebeuren, wat ingaat tegen mechanismen die de inspanningen afwentelen op het buitenland, zoals het afkopen van emissierechten.

Het parlement lijkt de boodschap dus begrepen te hebben. Nu de regering nog.

Deze tekst verscheen eerder al op ABVV-experten